Αφιέρωμα της ιστοσελίδας της ΣΦΕΒΑ στο χωριό Τσερκοβίτσα Αγίων Σαράντα

Ένα χωριό σε 360 μ. υψόμετρο και 17 χλμ ανατολικά των Αγ. 

Σαράντα. 

Προφέρεται και ως Θεολόγος (το κέντρο της περιοχής).

Η ονομασία προέρχεται από τα σλαβικά (Carko-vica = τόπος εκκλησιών). Σύμφωνα με την παράδοση το χωριό βρίσκονταν στην τοποθεσία Ζαγορίτσα, αργότερα επεκτάθηκε στη σημερινή θέση. Λέγεται ότι είχε 40 εκκλησίες. Αρκετές σώζονται, υπάρχουν και ερείπια εκκλησιών.

Οι αρχαιολογικές ανασκαφές μιλούν για ένα αρχαίο οικισμό. Ανατολικάτου χωριού, στο βουνό Σεντελί, φυλάσσονται τα ερείπια ενός ειδωλολατρικού τέμενος κι ενός αρχαίου φρουρίου.

Κατοικείται από ελληνικής. καταγωγής κατοίκους. Αναφέρεται για πρώτη φορά στους οθωμανικούς καταλόγους  το 1431 με 71 οικογένειες και το 1852 με 132 οικογένειες.  Οι χρόνιοι φόροι το 1431 έφταναν 6160 ακσέ και το 1852 σε 9000 ακσέ.

Κοντά στην Τσερκοβίτσα βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου κτισμένο στα 1600 και μεταχειρίζονταν ως Επισκοπική Έδρα. Από το χωριό αυτό είναι ο γνωστός επιστήμονας Ντούκας Καλοκυριάκης (1560-1610).

Άνοιξε για πρώτη φορά ελληνικό σχολείο το 1854. Αυτή τη χρονιά είχε  17 σπίτια και το 1913 έφθασε τα 194. Κατά το 1870 άρχισε  η ανασυγκρότηση των σχολείων. Έτσι και στο περιώνυμο Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου ιδρύθηκε το 1876 κεντρική σχολή για την εξυπηρέτηση των γύρω χωριών. Ιδρυτές ήταν οι αδελφοί Λάππα από τη Δρόβιανη. Στη μνήμη του αδελφού τους Ευθυμίου,  ονομάστηκε ΕΥΘΥΜΙΟΣ Κεντρική Σχολή Ρίζης. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, κατά την τρίτη περιοδεία του το 1777, ερχόμενος από Πόβλα, μένει και διδάσκει σε μεγάλο ακροατήριο στη Μονή Ιωάννου του Θεολόγου, μαζί με την ακολουθία του.

Η σχολή εξυπηρετούσε τα γύρω χωριά: Κουλουράτες, Άγιος Ανδρέας, Τσερκοβίτσα, Λουψάτες, Γιαννιτσάτες και Μάλτσιανη. Πολλοί μαθητές έρχονταν από τα κοντινά χωριά Γράβα, Κομμάτες και Καισαράτες. Η σχολή αυτή «εθεωρείτο κέντρον πνευματικής ζωής», έγραφε η διδασκάλισσα Δήμητρα Ζούρα – Σταθοπούλου στο βιβλίο της «Η ελληνικότης της Βορείου Ηπείρου».

Σύμφωνα το Βασίλειο Μπαρά, διδάσκαλοι  που δίδαξαν στη σχολή αυτή ήταν: Γεώργιος Β. Κίτσος, Σπύρος Γ. Οικονομίδης, παπα- Πάνος Πετρίδης (διδάσκαλος και εφημέριος στην Τσερκοβίτσα το 1878), Νικόλαος Μυστακίδης (ο γνωστός ιστοριοδίφης), Αθανάσιος Παρτάλης (τελειόφοιτος του Μαρσαλείου Διδασκαλείου), Σταύρος Π. Οικονόμου, Αριστοτέλης Γ. Κίτσος (βοηθός) και Γεώργιος Γραίκας από Δίβρη.                

Η Σχολή αυτή του Θεολόγου, συνέχισε να λειτουργεί ως το 1912 και μετά με διακοπές, λόγω των Βαλκανικών Πολέμων, του Αυτονομιακού Αγώνα και του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ως το 1940.

Η Τσερκοβίτσα γνωρίζεται για τα πατριωτικές της παραδόσεις. Οι κάτοικοί της πήραν μέρος σε πολλές επιχειρήσεις κατά των Οθωμανών το 1847, το 1866 κλπ  Το Δεκέμβριο του 1812 κάηκε από τις Οθωμανικές ορδές  βοηθούμενοι από τους ντόπιους μισθοφόρους.

Οι Τσερκοβινοί γνωρίζονται για τις μεταναστεύσεις τους. Οι παλαιότεροι ταξιδιώτες είναι αυτοί της Αιγύπτου, οι Ζησαίοι, από τους οποίους διακρίθηκε ο Γεώργιος Ζήσης, με έξοδα του οποίου έγινε το γνωστό κτίριο στο κέντρο του Θεολόγου (το παλάτι του Γιώρη Ζήση), το οποίο το προόριζε για Γεωργική Σχολή. Ο ΖήσοςΖήσου και ο Θόδωρης Ζήσης (γιατρός). Στη διάρκεια του πολέμου το κτίριο αυτό έγινε το βασανιστήριο αθώων Βορειοηπειρωτών πατριωτών. Μεταπολεμικά το 1950 έγινε Αγροτικό νοσοκομείο με μαιευτήριο.

Άλλοι ταξιδιώτες ήταν οι Τριχάτες (παιδιά του Γιάννη Τρίχα), οι Μαμμαίοι, ο Μπούκος, ο Κυριαζής, οι Κατεράτες (Θανάσης Βασιλείου και παιδιά), ο Μητσιόνης, ο Φωτέλης κ. ά.

Οι Τσερκοβινοί γνωρίζονται και ως καλοί τεχνίτες. Εδώ συναντούσες όλα τα είδη των επαγγελμάτων: χτίστες, μαραγκοί, τσαγκάρηδες, υφαντές, καρβουνιάρηδες κ. ά. Λειτουργούσε ελαιοτριβείο και νερόμυλος. 

Ήταν το επίκεντρο του Αντιφασιστικού Αγώνα. Το Νοέμβριο του 1943 εδώ ιδρύθηκε η Αντιφασιστική Επιτροπή  και η Τέταρτη Παρτιζάνικη Ομάδα της ζώνης Αυλώνα Αργυρόκαστρο και το 1944 η ΧΙΧ Ταξιαρχία Κρούσης.

Τον Απρίλιο του 1944 το χωριό κάηκε από τον εχθρό.

Η κυριότερη κατεύθυνση της οικονομίας είναι τα σιτηρά, η λιανή κτηνοτροφία και η οπωροκαλλιέργεια.

Στο χωριό λειτουργούσε  μεσαία σχολή, νοσοκομείο και εμπορικό κέντρο.  Έφτασε τους 580 κατοίκους με 154 σπίτια. Σήμερα, λόγω μετανάστευσης, έμειναν πολύ λίγοι.

(από συνεργάτη της ΣΦΕΒΑ στη Β. Ήπειρο)

www.sfeva.gr