Η Παιδεία στο Αλύκο την περίοδο 1913-1939

Το 1913 συμβαίνουν κοσμο-ιστορικά γεγονότα. Ξεκίνησε ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος και ο Αυτονομιακός Αγώνας των Βορειοηπειρωτών. Πολλοί νέοι των χωριών, μεταξύ τους και οι διδάσκαλοι, κατετάγην εθελοντές στον Ελληνικό στρατό.

Αν και οι κάτοικοι προσπαθούσαν να επιβιώσουν στα ερείπια που άφησε ο χαλασμός του ’12, πρωτίστως ανακαίνισαν το δικό τους σχολείο, το οποίο λειτούργησε κανονικά  το σχολικό έτος 1913-14, όπως και το σχολικό έτος 1914-15. Το σχολικό έτος 1915-16, επιστρέφοντας από το μέτωπο, διορίζεται ξανά στο Αλύκο ο γνωστός μας δάσκαλος και διευθυντής Ευάγγελος Ιωαννίδης.

Με την Ιταλική κατοχή ξεκίνησε ένας νέος Γολγοθάς για τα ελληνικά σχολεία, κάτω από τις διπλές πιέσεις Ιταλών και Αλβανών, οι οποίοι προσπάθησαν, με κάθε μέσο,  την αλβανοποίηση και ιταλοποίηση των ελληνικών σχολείων.

Το σχολικό έτος 1917-18 ήρθαν από την Ιταλία 40 δάσκαλοι (Ιταλοί στρατιώτες) για να διδάξουν την Ιταλική γλώσσα. Αυτή η προσπάθειά τους  δεν πέρασε χάριν στην επαγρύπνηση και δυναμική αντίσταση των Βορειοηπειρωτών.

Πιο άγρια συνέχισαν οι διώξεις εκ μέρους των αλβανικών αρχών μετά το 1921, όπου η Αλβανία είχε αναγνωριστεί ως ανεξάρτητο κράτος από την Κ.τ.Ε. Το σχολικό έτος 1921-22 ο Υπουργός Παιδείας της Αλβανίας Sotir Peci, με τις οδηγίες που έστειλε στην Διεύθυνση Παιδείας Περιφέρειας Αργυροκάστρου (6 και 12 Οκτωβρίου 1921) κι απ’ όπου εξαρτιόνταν όλα τα ελληνικά σχολεία, διέταξε να ενωθούν πολλά σχολεία, αποσκοπώντας την μείωση του αριθμού  των ελληνικών σχολείων.

Έκλεισαν όλα τα ελληνικά σχολεία στα αλβανόφωνα χωριά και όλα τα ιδιωτικά σχολεία  στα ελληνικά χωριά, υποχρεώνοντας τους ελληνικής καταγωγής μαθητές να φοιτούν σε κρατικά σχολεία, όπου διδάσκονταν στην αλβανική γλώσσα και με αυστηρό αλβανικό πρόγραμμα. Επέτρεπαν την μάθηση της ελληνικής μητρικής γλώσσας ολίγες ώρες την εβδομάδα ως ξένη γλώσσα.

«Το σχολικό έτος 1921-22 γύρω στα 250 παιδιά από τα χωριά: Αλύκο, Τσαούσι, Γέρμα, Μεμούσμπεη (σημερινή Πλάκα) και Τσούκα, έμειναν χωρίς να πηγαίνουν στο σχολείο», ενημέρωνε το Υπουργείο Παιδείας στα Τίρανα η Ημιπεριφέρεια Δελβίνου.

Στις 18.12.1926, 25 ελληνικές οικογένειες της πόλης των Αγίων Σαράντα ζήτησαν από τις Αρχές ν’ ανοίξει ελληνικό σχολείο όπου θα μάθαιναν 80 μαθητές και η απάντηση ήταν αρνητική.

Οι Βορειοηπειρώτες δεν έπαψαν ποτέ να διαμαρτύρονται. Και με την εξάμηνη κυβέρνηση του Φαν Νόλι οι διώξεις συνεχίστηκαν με την ίδια ένταση και αγριότητα. Με την άνοδο στην βασιλεία της χώρας του Α. Ζώγκου, η κατάσταση της παιδείας στα ελληνικά σχολεία έγινε ακόμα πιο απελπιστική. Δεν διορίζονταν Ελληνοδιδάσκαλοι  χωρίς να γνωρίζουν να διδάσκουν την αλβανική γλώσσα. Άφησαν τα σχολεία χωρίς συντήρηση και εξοπλισμό.

Το σχολικό έτος 1932-33 ο διδάσκαλος από το Αλύκο Ευάγγελος Ζάχος (φώτο), στέλνοντας την στατιστική του αριθμού των μαθητών του σχολείου του Αλύκου  για τα σχολικά έτη 1931-32 και 1932-33, ζήτησε από τις Αρχές να εγκρίνουν κι έναν επιπλέον δάσκαλο (ιδιώτη) γιατί ο αριθμός των παιδιών από τα γύρω χωριά ήταν αρκετά μεγάλος. Μάταια, όμως, γιατί η αίτηση δεν .έγινε δεκτή.

Το σχολικό έτος 1933-34 (26.04.1933) οι αλβανικές αρχές, με την ευλογία και των Ιταλών συμμάχων, έκλεισαν όλα τα ελληνικά σχολεία σε όλη την αλβανική επικράτεια όπου ζει ο Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός.

Τα ελληνικά σχολεία μετατράπηκαν σε αλβανικά. Παύτηκαν, σχεδόν, όλοι οι Ελληνοδιδάσκαλοι και αντικαταστήθηκαν με Αλβανούς δασκάλους χωρίς καμία παιδεία και με έντονη ανθελληνική εθνική δράση, στοχεύοντας στην πλήρη αλβανοποίηση της παιδείας και την αλλοίωση της ελληνικής συνείδησης των Βορειοηπειρωτών. Τότε άρχισε ο απεργιακός αγώνας των Ελληνοδιδασκάλων και μαθητών.

Οι διαμαρτυρίες από τους διδασκάλους, ιερείς και όλους τους κατοίκους των ελληνικών κοινοτήτων, έγιναν έντονες και καλά οργανωμένες. Πρωτοστάτησαν στο Αλύκο οι: παπα- Ανδρέας, Σταύρος Χ. Κόκκαλης, Βαγγέλης Ζ. Παπάς, Βαγγέλης Κ. Ζάχος, Σταύρος Π. Ιωαννίδης, στη Φοινίκη ο Κωνσταντίνος Ν. Ιωάννου και στην πόλη του Δελβίνου ο Γρηγόρης Μάσσιος. Συγκεντρώθηκαν χιλιάδες υπογραφές και στάλθηκαν, διαμέσου του Ελληνικού Προξενείου των Αγίων Σαράντα και της Ελληνικής Κυβέρνησης, στην Κ. τ. Ε.  και στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Ο Αγώνας δικαιώθηκε (06.04.1935). Υποχρεώθηκε η Αλβανία να επιτρέψει την λειτουργία των ελληνικών σχολείων, αλλά μόνον στις συμπαγές ελληνικές περιοχές, αναγνωρισμένες από την αλβανική κυβέρνηση.

Την περίοδο των μεγάλων διώξεων  και καταπατήσεων των μειονοτικών δικαιωμάτων, πολλοί Ελληνοδιδάσκαλοι, ιερείς και πρόκριτοι, εξορίστηκαν και φυλακιστήκαν. Εξορίστηκε στο Ελμπασάν και ο πατριώτης δάσκαλος Γρηγόρης Μάσσιος, που υπηρετούσε  στην ελληνική συνοικία της Λάκκας του Δελβίνου.

Το σχολικό έτος 1936-37 στο σχολείο του Αλύκου φοιτούσαν 85 μαθητές με δύο δασκάλους.  Τους Ευάγγελο Δημ. Κρούσκο και Σπυρίδων Π. Μαραγκό.

Το σχολικό έτος 1937-1939 υπηρέτησαν οι δάσκαλοι: Ματθαίος Σπ. Καλυβάς, Ελευθέριος Α. Κέντρος και διευθυντής ο Κώστας Α. Κατσιάνης.

Οι Ελληνοδιδάσκαλοι, οι ιερείς, οι αναγνώστες και οι πρόκριτοι, ήταν αυτοί που στην πιο σκοτεινή περίοδο της Τουρκικής επικράτησης κι άλλων διωκτών, κράτησαν ζωντανή την πίστη στην Ορθοδοξία, την ελληνική παιδεία και την εθνική συνείδηση. Έλαμψε το άστρο του Ελληνοδιδάσκαλου Ευάγγελου Ιωαννίδη (παπα-Βαγγέλη) όπου με τους μαθητές του διδασκάλους, άφησαν εποχή.

Απ’ τις αρχές του 20^ου αιώνα, όπου εντόπισα γραπτά στοιχεία και  ομολογίες από τους παππούδες μας, μαθαίνουμε ότι οι διδάσκαλοι, που τόσα πολλά προσέφεραν για την παιδεία, επιβίωναν φτωχικά. Πληρώνονταν σε είδος από τους γονείς των μαθητών, όπως: σιτάρι, καλαμπόκι, αυγά, μαλλί κ.α.  Μετά το 1913 η αμοιβή γινόταν βάση «συμβολαίων» με τους πάρεδρους των χωριών. Εκτός του κοινοτικού πενιχρού μισθού, βοηθούσε και το επίσημο Ελληνικό κράτος με βοηθητικό επίδομα.

Βασίλης Ιωάννου

Τέως έπαρχος Αλύκου

Φώτο πάνω: σχολικό έτος 1936

sfeva.gr