Στην Ίμβρο 93 χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λοζάνης – Οδοιπορικό

Οι Άγιοι Θεόδωροι είναι το χωριό του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου

«Πάω στην Ίμβρο» λες, και αυτό που εισπράττεις από το συνομιλητή του είναι ένα κενό, απορημένο βλέμμα για το πού είναι το ταξίδι σου. Τότε πιάνεις να το εξηγείς γεωγραφικά: απέναντι από τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη. Σε ρωτάνε πώς και δεν έχουν ξανακούσει για αυτό το ελληνικό νησί. Πώς να τους πεις ότι δεν είναι Ελλάδα, και είναι Τουρκία;

Η Συνθήκη της Λοζάνης, που υπογράφεται στις 24 Ιουλίου 1923, στο άρθρο 14 ορίζει ότι «αι νήσοι Ίμβρος και Τένεδος παραμένουσαι υπό τουρκικήν κυριαρχίαν».

Οι Μεγάλες Δυνάμεις δέχονται τα γεωπολιτικά και στρατηγικά κριτήρια που θέτει η Άγκυρα, που έτσι και αλλιώς ποτέ δεν αναγνώρισε την προσάρτηση των δύο νησιών στην Ελλάδα, με τη Συνθήκη των Σεβρών.

Το λιμάνι του Καμπάτεπε βρίσκεται στη χερσόνησο της Καλλίπολης

Επιστρέφοντας κανείς στο σήμερα θα διαπιστώσει ότι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να φτάσεις στην Ίμβρο. Η πιο οικονομική λύση είναι οδικώς έως το Καμπάτεπε, και από εκεί με καράβι. Από την Αθήνα, με πούλμαν, συμπεριλαμβανομένων των συχνών στάσεων και των διατυπώσεων στα σύνορα που μπορεί να πάρουν αρκετή ώρα, χρειάζεσαι σχεδόν 20 με 22 ώρες ταξιδιού.

Όμως, η Ίμβρος έχει τη δύναμη να σε συγκλονίζει προτού ακόμα πατήσεις το πόδι σου στο λιμάνι του Αγίου Κυρήκου.

Ξημερώματα στα σύνορα, πίσσα σκοτάδι στον Έβρο, και λίγο πριν από τον τελωνειακό έλεγχο συνειδητοποιείς ότι οι άνθρωποι με την χαρακτηριστική τραγουδιστή προφορά, αυτοί με τους οποίους συνταξιδεύεις τουλάχιστον 12 ώρες, οι Έλληνες που ξεσπιτώθηκαν για να γλιτώσουν από τον περιορισμό των δικαιωμάτων τους και για να πάρουν τα παιδιά τους ελληνική παιδεία, κρατούν τουρκικό διαβατήριο και «πράσινη κάρτα».

Η πρώτη εικόνα από το λιμάνι της Ίμβρου

Η εικόνα είναι ανεξίτηλη ακόμα και ώρες μετά. Στο καράβι, αφήνοντας πίσω τις τουρκικές ακτές τις οποίες βάφει πορτοκαλί ο πρωινός ήλιος, ρωτώ να μάθω κυρίως για την πράσινη κάρτα. «Πριν από ένα χρόνο άλλαξε ο νόμος. Πέρσι γίναμε ομογενείς, ήμασταν αλλοδαποί. Έχουμε περιμένει σε ατελείωτες ουρές στο Αλλοδαπών», μου λένε άνθρωποι κοντά στην ηλικία μου που περίμεναν τρία χρόνια για υπηκοότητα και ήρθαν στην Ελλάδα το 1985, στα έξι τους.



«Οι δικοί μου έφυγαν από το νησί για να πάνε τα παιδιά σε ελληνικό σχολείο. Στην Ελλάδα και όχι στην Κωνσταντινούπολη, για να ξεφύγουν από το τουρκικό στοιχείο», εξηγεί η Ελένη Απίστολα, υπεύθυνη πολιτιστικών δράσεων του Συλλόγου Ιμβρίων. Άλλοι με την εισβολή στην Κύπρο, το 1974, μαζεύουν άρον άρον μια βαλίτσα και το σκάνε σχεδόν νύχτα.

Στα σχολεία στην Ελλάδα τα παιδιά μιλούν ιμβριώτικα και δυσκολεύονται να προσαρμοστούν. Τα φωνάζουν «τουρκάκια», ή ακόμα και «τουρκόσπορους».

«Κατά κάποιο τρόπο έπρεπε να δηλώσουμε πίστη στο Ευαγγέλιο», μου αναφέρει η Βάσω Κοκκινάκη από το Σχοινούδι. Το δικό της χωριό ήταν αυτό που υπέφερε περισσότερο από όλα τα άλλα ελληνικά χωριά, όταν οι Τούρκοι, το 1964, βάζουν σε εφαρμογή το πρόγραμμα αφελληνισμού τόσο της Ίμβρου όσο και της Τενέδου.

«Στο Σχοινούδι καταλαβαίνεις πώς άδειασαν την Ίμβρο από Έλληνες»

Έξω από το ελληνικό Σχοινούδι δημιουργούνται οι ανοιχτές αγροτικές φυλακές, τα ελληνικά σχολεία κλείνουν, καλλιεργήσιμες εκτάσεις απαλλοτριώνονται αναγκαστικά για «δύο αυγά το τετραγωνικό», Τούρκοι και Κούρδοι έποικοι, καθώς και Βούλγαροι πρόσφυγες, έρχονται για να αλλοιώσουν τη σύνθεση του πληθυσμού.

Τα Αγρίδια, εδώ που από φέτος λειτουργούν το ελληνικό Γυμνάσιο και Λύκειο, είναι το μοναδικό χωριό που δεν έχει πατήσει πόδι εποίκου. Οι Άγιοι Θεόδωροι, το χωριό του Οικουμενικού Πατριάρχη, έχουν το ελληνικό Δημοτικό, το πρώτο σχολείο ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης που δημιουργήθηκε από το 1964. Αυτά είναι τα δύο μεγαλύτερα ελληνικά χωριά του νησιού· λίγο πιο περιποιημένα τα Αγρίδια, όπου οι Έλληνες έχουν αναστηλώσει τα πέτρινα σπίτια.

Το ιδιοκτησιακό καθεστώς στην Ίμβρο περιπλέχθηκε όταν πολλοί έχασαν την τουρκική υπηκοότητα, κυρίως οι άνδρες που δεν εκπλήρωσαν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις. Όσοι πάλι έχουν κληρονομικά δικαιώματα και ελληνική υπηκοότητα, θα πρέπει να κινηθούν δικαστικά για να κατοχυρώσουν την κληρονομιά τους.

Περίπου 17 είναι οι Έλληνες που μένουν μόνιμα στο Γλυκύ

Ελληνικό χωριό είναι και το Γλυκύ. Το Μάιο του 2015 εδώ έγινε η πρώτη βάφτιση μετά από 30 χρόνια· σε μια σκουριασμένη κολυμπήθρα, στην εκκλησία της Παναγιάς. Στη Θεοτόκο είναι αφιερωμένη η εκκλησία και στην πρωτεύουσα του νησιού, την Παναγιά.
Στα ελληνικά χωριά της Ίμβρου αυτό που δεν λείπει είναι η αισθητική. Τα καφετιά πέτρινα σπίτια τους, χτισμένα με μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, δένουν αρμονικά με το περιβάλλον. Δεν ισχύει το ίδιο για την Παναγιά, με την άναρχη δόμηση και τις πολυκατοικίες, αλλά και με την τουρκική σημαία που είναι σχηματισμένη πάνω στο βουνό, και η οποία είναι ορατή από πολλά σημεία της πρωτεύουσας.

Και για όποιον δεν κατάλαβε πού βρίσκεται, η τουρκική σημαία πάνω σε βουνό στην Παναγιά

Αυτό που λείπει όμως από τα ιμβριώτικα σπίτια, και το ζητούν πεσκέσι από την Ελλάδα, είναι το χοιρινό κρέας και το τσίπουρο χωρίς γλυκάνισο. Βρέθηκα σε ένα τέτοιο σπίτι, αφού προσπέρασα την Τουρκάλα γειτόνισσα που έφτιαχνε σαπούνι μέσα σε ένα μεγάλο βαρέλι. Στην πόρτα οι οικοδεσπότες επιμένουν να μην αφήσω τα παπούτσια μου στο κατώφλι. Μου βάζουν Yeni Raki στο ποτήρι μέχρι να ετοιμαστούν οι ιμβριώτικοι κεφτέδες με το αρνίσιο κρέας.

Η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τα σχολεία και από το πόσο σημαντική είναι η επαναλειτουργία τους. Η οικοδέσποινα δεν θέλει να βάλω το κασετοφωνάκι να γράφει. «Είμαστε ακόμα εδώ. Ποτέ δεν ξέρεις», είναι η απάντηση που μου δίνει.

Λίγο αργότερα, και ενώ η κουβέντα προχωράει, δακρύζει όταν θυμάται μια γιορτή για τη 19η Μαΐου, εθνική γιορτή στην Τουρκία, η οποία έγινε αφότου τα ελληνικά σχολεία έκλεισαν. Τα Ελληνόπουλα, μου διηγείται, υποχρεώθηκαν να μάθουν τουρκικά πατριωτικά ποιήματα, και ως ένδειξη «αντίστασης» έλεγαν τους στίχους ψιθυριστά. «Ο δάσκαλος μας φώναζε ότι πρέπει να είμαστε πιο χαρούμενοι», λέει.

Η εκκλησία στα Αγρίδια είναι αφιερωμένη στην Παναγία

Οι Κυριακές σε αυτό το νησί έχουν σημείο αναφοράς τις εκκλησίες που λειτουργούν σε όλα τα χωριά ως συνεκτικός κρίκος για την ελληνική κοινότητα, ειδικά το χειμώνα όπου ο αριθμός των Ελλήνων μειώνεται κατά πολύ. Στο νησί έχει την έδρα του ο μητροπολίτης Ίμβρου και Τενέδου, ενώ δεν είναι παράξενο για τους Ιμβρίους να συναντήσουν τον Πατριάρχη να πίνει τσάι σε ελληνικό καφενείο στο Γλυκύ, ή να ανεβαίνει με τα πόδια στην Αρασιά στα ριζά της οποίας βρίσκεται το χωριό του.

Σε ένα από τα καφενεία της Παναγιάς, που είναι παράλληλα και ζαχαροπλαστείο, μου συστήνουν τον Νικόλα Καρανικόλα. Το 2014 έγινε ο πρώτος Έλληνας που προσελήφθη στη δημοτική Αστυνομία του νησιού από την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης, δηλαδή πριν από 93 χρόνια. Η πρόταση στον Νικόλα ήρθε από τον δήμαρχο Ουνάλ Οτσετίν, ο οποίος διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με την ελληνική κοινότητα. «Τόσα χρόνια δεν προέκυψε κάποιος άλλος διότι δεν υπήρξε πρόταση. Άλλωστε οι Έλληνες νέοι είναι λίγοι», σημειώνει.

Ο Νικόλας Καρανικόλας αν και πήγε σχολείο στην Κωνσταντινούπολη αποφάσισε να γυρίσει στην Ίμβρο

Με όσους Έλληνες και αν μίλησα θεωρούν ότι η επαναλειτουργία των ελληνικών σχολείων της Ίμβρου θα συμβάλλει ώστε πολλές οικογένειες να το σκεφτούν πιο σοβαρά και να γυρίσουν στο νησί. Προς το παρόν η κοινότητα θυμίζει λίγο το μύθο της Περσεφόνης: για έξι μήνες ζει σχεδόν μέρες άνθησης καθώς «μπολιάζεται» με συνταξιούχους που παρατείνουν τις καλοκαιρινές διακοπές τουλάχιστον για όλο το φθινόπωρο, και μέχρι να μπει για τα καλά ο βαρύς χειμώνας.

Αποστολή στην Ίμβρο - φωτογραφίες: Γεωργία Βορύλλα

www.pontos-news.gr