Ιστορική προσέγγιση του Βορειοηπειρωτικού χώρου

Γράφει ο ΝΙΚΟΣ Θ. ΥΦΑΝΤΗΣ

Η Ήπειρος, και το Βόρειο τμήμα της, έχουν κάμει μακρύ ταξίδι στο χρόνο και στην ιστορία. Γνωστή η Ήπειρος από τα χρόνια του Ομήρου. Κατά τον Θουκυδίδη «η ήπειρος είναι η καταντικρύ, η κατά Κερκύραν ήπειρος». 

Γνωστές οι Κορινθιακές και Κερκυραϊκές αποικίες των ηπειρωτικών ακτών, η Επίδαμνος (σ. Δυρράχιο), ο Ωρκός, η Απολλωνία. Γνωστές επίσης οι αρχαιοελληνικές πόλεις, οχυρά της Χαονίας: η Αντιγονεία, η Φοινίκη, ο Βουθρωτός, ο Ογχισμός (Άγιοι Σαράντα), το Παλέρμο (Πάνορμος). Από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα του 3ου π.Χ αιώνα, η ίδρυση της Ηπειρωτικής Συμπολιτείας, με την ονομασία «Κοινόν των Απειρωτάν» με πρωτεύουσα τη Φοινίκη κοντά στο Δέλβινο.

Το 168 π.Χ. οι Ρωμαϊκές λεγεώνες εκθεμελίωσαν 70 ηπειρωτικές πόλεις και εξόντωσαν 150 χιλιάδες Ηπειρώτες. Η Ρωμαιοκρατία δεν μετέβαλε τον χαρακτήρα της Ηπείρου με το ισχυρό ελληνικό στοιχείο. Το αυτόχθονο στοιχείο ζει στην περιοχή και μετά τις σλαβικές επιδρομές. Το όνομα των Αλβανών (το Άρβανον – τα Άρβανα) αναφέρεται μόνο ως γεωγραφικός προσδιορισμός γύρω στο 1080 μ.Χ. Με την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Φράγκιους (1204) αναφαίνεται το Δεσποτάτο της Ηπείρου.

Μετά το Βυζάντιο η Οθωμανική κυριαρχία. Τα μέτρα των Τούρκων εξουθενωτικά. Βίαιοι εξισλαμισμοί, εξοντωτική φορολογία. Τότε κάνουν την εμφάνισή τους οι Τουρκαλβανοί (εξωμότες), περιβόητοι για τη σκληρότητά τους. Παρόλη τη βιαιότητα των μέτρων ο Χριστιανισμός επέζησε. Οι Γκέγκηδες του Βορρά ασπάστηκαν τον Ρωμαιοκαθολικισμό, ενώ οι Τόσκηδες στο Νότο διατήρησαν την Ορθοδοξία.

Ο Γενούσος (Σκούμπη) ποταμός στάθηκε το φυσικό όριο Βόρειας και Νότιας Αλβανίας. Στη Βόρειο Αλβανία κυριάρχησε η φυλή των Γκέκηδων και στη Νότια των Τόσκηδων. Η Νότια Αλβανία, γεωγραφικά, ιστορικά, φυλετικά, πολιτιστικά ταυτίζεται με την Βόρειο Ήπειρο. Στη Νότια Αλβανία και κυρίως, στις περιοχές Αργυροκάστρου, Δελβίνου, Αγίων Σαράντα, Χιμάρας, Μοσχόπολης, Κορυτσάς, Λεσκοβικίου, Πρεμετής, κυριαρχεί η παρουσία του Ελληνικού πληθυσμού. 

Σημαντική υπήρξε η προσφορά του Πατροκοσμά που μαρτύρησε στα 1779 στο Κολικόντασι, στον Άψο ποταμό της Βορείας Ηπείρου. Προς τιμή του ο Αλή – Πασάς των Ιωαννίνων ανήγειρε ναό. Η ιεραποστολική και εθνική δράση του Αγίου Κοσμά ανυπολόγιστη. Εργάστηκε για την ανάσχεση του εξισλαμισμού στην Ελλάδα και κατά κύριο λόγο στην Βόρειο Ήπειρο όπου και άφησε την τελευταία του πνοή, σε έναν τόπο, όπου οριοθετούνται τα βόρεια εθνολογικά μας σύνορα. Η ζωή και οι διδαχές του, η λαϊκή απήχηση του κηρύγματός του, παραμένουν ζωντανά μέχρι σήμερα, παρότι πέρασαν τριακόσια χρόνια από τη γέννησή του το 1714.

Η φυλετική και πολιτιστική ενότητα της Βορείου Ηπείρου με τον Μητροπολιτικό χώρο είναι δεδομένη και κάθε προσπάθεια συσκότισης και διαστρέβλωσης της αλήθειας δεν μπορεί να μεταβάλει την ιστορική πραγματικότητα. Οι Βορειοηπειρώτες, όπως όλοι οι Ηπειρώτες, συμμετείχαν και πρόσφεραν πολλά στον Αγώνα της Εθνεγερσίας. Στην αναπτυξιακή πορεία της Πατρίδας οι Βορειοηπειρώτες έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο. Οι περισσότεροι Ευεργέτες που διέθεσαν τις περιουσίες τους για την ανάπτυξη του εθνικού χώρου κατάγονταν από τη Βόρειο Ήπειρο. Τα έργα τους κοσμούν την Ελλάδα, αλλά ποιος γνωρίζει την καταγωγή τους; 

Ο Απόστολος Αρσάκης από το Χοτάχοβο της Πρεμετής, οι αδελφοί Ζάπτα από το Άνω Λάμποβο (Λάμποβο του Ζάππα), ο Ιωάννης Μπάγκας από την Κορυτσά, ο Χρηστάκης Ζωγράφος από το Κεστοράτι Αργυροκάστρου, οι Σιναίοι από τη Μοσχόπολη. 

Η υπαγωγή της Βορείου Ηπείρου στο νεοπαγές αλβανικό κράτος είχε τραγικές συνέπειες για τον Βορειοηπειρωτικό Ελληνισμό. Οι Έλληνες αποφάσισαν να πολεμήσουν για την αδικία που τους έγινε. Στις 17.2.1914 ανεκήρυξαν την Αυτονομία της Βορείου Ηπείρου. Ο αγώνας στέφτηκε από επιτυχία και στις 17-5-1914 υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας με το οποίο παρέχονταν ευρεία διοικητική και πολιτική αυτονομία στις Βοεριοηπειρωτικές περιοχές Αργυροκάστρου και Κορυτσάς.
Δυστυχώς, το πρωτόκολλο της Κέρκυρας δεν εφαρμόστηκε γιατί κηρύχτηκε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Με το τέλος του πολέμου (9-11-1921) η Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη επανέφερε το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας και όρισε τα ελληνοαλβανικά σύνορα.
Η Βόρειος Ήπειρος υπήχθη στο αλβανικό κράτος και από τότε αρχίζει ένας νέος Γολγοθάς για τους ελληνικούς πληθυσμούς.

Το πρώτο Βήμα των Αλβανών ήταν το κλείσιμο των ελληνικών σχολείων, γεγονός για το οποίο οι Βορειοηπειρώτες προσέφυγαν στο Δικαστήριο της Χάγης και δικαιώθηκαν. Οι Αλβανοί αναγκάστηκαν να ξανανοίξουν τα ελληνικά σχολεία. Στη διάρκεια του Δευτέρου Μεγάλου Πολέμου το Ελληνικό στοιχείο διώκεται. Φυλακίσεις, εξορίες, θάνατοι. Με την επικράτηση του «Προλεταριάτου» υπό την ηγεσία του Ενβέρ Χότζα επεβλήθη ένα στυγνό δικτατορικό καθεστώς. Αρχίζει το σκοτάδι, η απομόνωση, τα συρματοπλέγματα, οι απηνείς διωγμοί με σκοπό τον βίαιο αφελληνισμό του ελληνικού στοιχείου. Το απολυταρχικό καθεστώς του Ενβέρ Χότζα και του διαδόχου του Ραμίζ Αλία (1945 – 1990) κατέβαλε φιλότιμες προσπάθειες να ισοπεδώσει τις πολιτιστικές διαφορές και να συνθέσει κάποιο ακαθόριστο «ιλλυρικό» στοιχείο με τον ντόπιο, τον ελληνικό πολιτισμό. Όμως, οι διαφορές αυτές δεν γεφυρώνονται, εξακολουθούν να διαφοροποιούν το αλβανικό και το ελληνικό στοιχείο.

Η κατάρρευση του μισητού καθεστώτος βρήκε τους ανθρώπους ψυχικά και σωματικά ράκη. Κοπαδιαστά είχε αρχίσει η φυγή προς την ελευθερία και το άγνωστο. Άδειασαν τα ελληνοχώρια από τους νέους, οι οποίοι αλαφιασμένοι δρασκέλιζαν βουνά, λαγκάδια και χαράδρες και περιπλανιόταν ρακένδυτοι και ανυπόδητοι σε πόλεις και χωριά της Μάνας Πατρίδας.

Όλοι εκείνοι που από την ανάγκη της επιβίωσης εγκατέλειψαν τις πατρογονικές τους εστίες, λίγο πολύ, με σκληρή εργασία, αποκαταστάθηκαν στην Ελλάδα και τα παιδιά τους αποφοίτησαν από Πανεπιστημιακές Σχολές. Ο μαρτυρικός τους τόπος ερήμωσε από έμψυχο νεανικό δυναμικό και σε πολλές περιπτώσεις τα κενά καλύφτηκαν από Αλβανούς του Βορρά.

Στους υπερήλικες Βορειοηπειρώτες είχε δοθεί ένα ελάχιστο βοήθημα. Όμως, και αυτό οι ηλικιωμένοι για να το παίρνουν έπρεπε να είναι εγκατεστημένοι στην Ελλάδα. Δεύτερο τραγικό πλήγμα για τον μειονοτικό χώρο. Δυστυχώς, και το ελάχιστο αυτό επίδομα, λόγω της οικονομικής κρίσης, κόπηκε. Φαίνεται ότι η κρίση που έπληξε τη χώρα ήταν απότοκη του πενιχρού επιδόματος που δινόταν στους γέροντες Βορειοηπειρώτες. Η χώρα σιγά – σιγά ανακάμπτει οικονομικά και συνέρχεται από την κρίση. Καιρός είναι να σκεφτούν οι κυβερνώντες ότι η επαναχορήγηση κάποιου συμβολικού επιδόματος στους υπερήλικες Έλληνες της Βορείου Ηπείρου θα έχει πολλαπλό κέρδος για όλους.

Είναι καθήκον της Ελληνικής Πολιτείας να μην αφήσει στην τύχη του τον Ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου. Καθήκον επίσης της Ελληνικής πολιτείας να εγκαταλείψει την ενδοτικότητα και να απαιτήσει από τους Αλβανούς την απόδοση όλων των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων στους Έλληνες μειονοτικούς. Ματωμένος για χρόνια ο βορειοηπειρωτικός ελληνισμός ασφυκτιά και σήμερα κάτω από το βάρος ψυχολογικών και άλλων πιέσεων. Βασανισμένος, ταλαιπωρημένος κόσμος από συνεχείς καταπιέσεις, οι οποίες, δυστυχώς, συνεχίζονται και σήμερα από τις παράλογες σοβινιστικές θέσεις αλβανικών κύκλων. 

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ