ΠΥΡΡΟΣ, ο μεγάλος βασιλιάς της Ηπείρου

Γράφει ο ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΠΙΓΓΟΣ

*  Ο Πύρρος ήταν γιος του βασιλιά Αιακίδη. Όταν αυτός καθαιρέθηκε με υποκίνηση του Κασσάνδρου, ο Πύρρος (δύο ετών) φυγαδεύτηκε στην αυλή του βασιλιά των Ταυλαντίων Γλαυκία. Ύστερα από 10 χρόνια (με τη βοήθεια του Γλαυκία) έγινε βασιλιάς της Ηπείρου, όμως δεν τον ευνόησαν τα δύσκολα χρόνια και βρέθηκε στην αυλή του Δημήτριου Πολιορκητή. Μάλιστα, στην μάχη της Ιψού (301 π.Χ.) πολέμησε στο πλευρό του, αλλά βρέθηκε στο μέρος των ηττημένων και τον πήραν όμηρο στην Αίγυπτο, όπου βασιλιάς ήταν ο Πτολεμαίος Α’. Εκεί παντρεύτηκε (το 299 π.Χ.) την κόρη του Πτολεμαίου Αντιγόνη και με τη βοήθειά του έγινε και πάλι βασιλιάς των Μολοσσών και ο κυριότερος αναμορφωτής της Ηπείρου.

Έτσι έκανε πολλά και μεγάλα έργα για την Ήπειρο και την έβγαλε από τη μακρά αφάνεια. Ο μεγάλος στρατηλάτης Πύρρος απέκτησε πολύ μεγάλη δύναμη και επιχείρησε επέμβαση στην ίδια την Μακεδονία. Συγκρούστηκε με τον Δημήτριο Πολιορκητή και έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας από το 289 μέχρι το 285 π.Χ. Η δόξα και η αίγλη του Πύρρου ήταν εντυπωσιακή, μάλιστα προσκλήθηκε από τους Αθηναίους να τους απελευθερώσει. Ήταν ο ισχυρότερος βασιλιάς της ελληνικής χερσονήσου και βέβαια δημιούργησε την «Μεγάλη Ήπειρο».

Όταν πέθανε η Αντιγόνη, παντρεύτηκε τη Λάνασσα (κόρη του βασιλιά των Συρακουσών Αγαθοκλή), η οποία του προσέφερε ως προίκα την Κέρκυρα και βέβαια την δυνατότητα απόκτησης πολεμικού ναυτικού που μέχρι τότε εστερείτο η Ήπειρος. Ο Πύρρος διακρίθηκε για μεγάλη γενναιότητα στις μάχες και ο Δημήτριος Πολιορκητής υποχρεώθηκε να αποπλεύσει στην Ασία, εγκαταλείποντας οριστικά την Ευρώπη. Όμως ο μεγάλος στρατηλάτης νικήθηκε από τον Λυσίμαχο και έχασε την Μακεδονία και τη Θεσσαλία.

Το 280 π.Χ. και ύστερα από πρόσκληση των Ταραντίνων εκστράτευσε εναντίον της Ιταλίας, νίκησε τους Ρωμαίους στην Ηράκλεια, αλλά είχε και μεγάλες απώλειες, είναι η γνωστή «Πύρρειος νίκη». Έπειτα από πρόσκληση των Σικελιωτών εκστράτευσε εναντίον των Καρχηδονίων, τους νίκησε και αναγορεύτηκε βασιλιάς της Σικελίας. Πάντως τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του στην Ιταλία, είχε μεγάλες απώλειες και αναγκάστηκε (το 275 π.Χ.) να επιστρέψει στην Ήπειρο, όπου κυβερνούσε ο γιος του Έλενος. Ανασύνταξε τις δυνάμεις του και κατόρθωσε να γίνει για δεύτερη φορά βασιλιάς της Μακεδονίας το 274 π.Χ. Όμως όταν την εξουσία της Μακεδονίας πήρε ξανά ο Αντίγονος Γονατάς, ο Πύρρος πήγε στην Πελοπόννησο, ύστερα από πρόσκληση του Σπαρτιάτη Κλεώνυμου. Συγκρούστηκε με τους Μακεδόνες του Αντίγονου Γονατά και τελικά στις επικίνδυνες οδομαχίες του Άργους σκοτώθηκε το 272 π.Χ.

Ειδικότερα μπορούμε να επισημάνουμε τα εξής: Ο Ηπειρώτης βασιλιάς Πύρρος με τις σπουδαίες στρατηγικές του ικανότητες ενίσχυσε και επεξέτεινε το βασίλειό του στην Ήπειρο και οραματίστηκε την δημιουργία μιας μεγάλης ελληνικής αυτοκρατορίας στη Δύση, όπως κατόρθωσε ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ανατολή.

Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και βέβαια και στην εποχή του Πύρρου (ο ίδιος έκανε μεγάλες προσπάθειες για βελτίωση των ποιμνίων), η Ήπειρος έτρεφε τα καλύτερα βοοειδή του αρχαίου κόσμου. Η Ελλοπία (όπως ονομαζόταν το οροπέδιο των Ιωαννίνων) φημιζόταν για την κτηνοτροφία της. Ο Ησίοδος την χαρακτηρίζει «πολυλήιον» και «ευλείμωνα» και ο Πίνδαρος ύμνησε τα έξοχα λιβάδια της Δωδώνης. Επιπλέον, ο Αριστοτέλης περιέγραφε το εξαιρετικό μέγεθος και την μεγάλη γαλακτοπαραγωγή των αγελάδων της Ηπείρου. Επίσης τα πρόβατα φημίζονταν για το μέγεθος και την ποιότητα, όπως φημισμένα ήταν και τα ερίφια, αν κρίνει κανείς από τα χάλκινα ειδώλια που αφιέρωναν οι πιστοί στο ξακουστό Μαντείο της Δωδώνης. 

Ακόμα και τα άλογα υμνήθηκαν από τον Βιργίλιο για την ταχύτητα και την αντοχή, αλλά και για τις «προφητικές» τους ικανότητες, όπως προκύπτει από το παρακάτω σχετικό κείμενο:

«Θα σε γλυτώσουμε, μη γνοιάζεσαι, τρανέ Αχιλλέα και πάλι, όμως ζυγώνει η μαύρη μέσα σου κι ουδέ είναι εμείς που φταίμε, μονάχα η Μοίρα η τρανοδύναμη κι ένας θεός μεγάλος.

Δεν είναι από δικιά μας άργητα μηδέ κι οκνιά καθόλου 

που οι Τρώες αρπάξαν απ’ του Πάτροκλου τους ώμους τ’ άρματά σου· 

της ωριοπλέξουδης τον σκότωσε Λητώς ο γιος, απ’ όλους

ο πιο τρανός θεός και χάρισε στον Έχτορα τη νίκη.

Εμείς ακόμα και το Ζέφυρο νικάμε, απ’ τους ανέμους

που λεν πως είναι ο γρηγορότερος. Μα εσένα η Μοίρα γράφει

από θνητό μαζί κι αθάνατο να σκοτωθείς στη μάχη».

(Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Β’ Γυμνασίου, σελ. 334)

Ο Πλούταρχος (Πύρρος VII, 4) υπογραμίζει για τον Πύρρο: «Ο δε Πύρρος που δεν υστερούσε από κανένα βασιλέα σε φυσική δύναμη και τόλμη, επεδίωκε να κατέχει τη δόξα του Αχιλλέα με την αρετή περισσότερο παρά από καταγωγή, προχώρησε μέσα από τους μαχητές της πρώτης γραμμής εναντίον του Πανταύχου».

Για τον Αχιλλέα και την αρχαία Ελλάδα η «Εκδοτική Αθηνών» (Ήπειρος, 4.000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού, σελ. 38) γράφει: «Ο Όμηρος εμπνεύστηκε την περιγραφή από παλαιότερο υλικό, το οποίο πάλι βασίζεται σε γνώση τέτοιων ταφών στην Βόρειο Ήπειρο περί το 1250-1150 π.Χ. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο έπος τέτοια ταφή περιγράφεται ότι έγινε για τον Αχιλλέα, ο οποίος καταγόταν πιθανότατα από την Ήπειρο, αφού μόνος αυτός προσευχόταν στον Δωδωναίο Δία και το εθνικό του λαού του, Έλληνες, έχει την χαρακτηριστική κατάληξη «-ηνες» εθνικού της βορειοδυτικής Ελλάδος. Πράγματι, ο Αριστοτέλης, που είχε στη διάθεσή του πολύ περισσότερο επικό υλικό, δηλώνει χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, ότι κοιτίδα της Ελλάδος ήταν η περιοχή γύρω από την Δωδώνη και τον Αχελώο και ότι εκεί ζούσαν οι Σελλοί και αυτοί που άλλοτε ονομάζονταν Γραικοί και σήμερα Έλληνες (ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί, νυν δ’ Έλληνες)».

Ο βασιλιάς Πύρρος κατασκεύασε και πολύ σπουδαία έργα. Το 296 π.Χ. ίδρυσε την Αντιγόνεια προς τιμήν της συζύγου του σε στρατηγική θέση, κοντά στο Αργυρόκαστρο. Η ξακουστή πόλη ήταν οχυρωμένη με ισοδομικό τείχος και χτισμένη κατά το ιπποδάμειο πολεοδομικό σύστημα. Επίσης στο ιερό Μαντείο της Δωδώνης έκανε πολύ σημαντικές εργασίες και αφιέρωσε τους θυρεούς των Ρωμαίων και των συμμάχων τους και έπειτα τις ασπίδες του Αντιγόνου Γονατά. Βέβαια η σημαντικότερη και μεγαλοπρεπέστερη κατασκευή είναι το περίφημο Θέατρο Δωδώνης. Ακόμη κατά την εποχή του Πύρρου η ιερή οικία της Δωδώνης περιβάλλεται κατά τις τρεις πλευρές από ιωνική στοά, όπου ο Πύρρος αναρτούσε τα τρόπαια των νικών του. Επιπλέον γνωρίζουμε από τον Στράβωνα ότι ο Πύρρος εκόσμησε την Αμβρακία (Άρτα) με λαμπρά οικοδομήματα. Γενικά ο «Αετός» της Ηπείρου έκανε πολλά και αξιοθαύμαστα έργα σε όλο το κράτος του, το οποίο περιλάμβανε τις ανατολικές και δυτικές ακτές του Ιονίου πελάγους, αποτελώντας μία από τις μεγαλύτερες δυνάμεις εκείνης της εποχής. Το 277 π.Χ. τα όρια του Βασιλείου του Πύρρου στην Ελλάδα εκτείνονταν από την Επίδαμνο μέχρι τον Κορινθιακό Κόλπο.

Η λαμπρότερη περίοδος της ιστορίας της Ηπείρου συνδέεται με την δυναστεία των Αιακιδών, οι βασιλείς (και μάλιστα ο Πύρρος) της οποίας πέτυχαν να συνενώσουν τα ηπειρωτικά έθνη και να καλύψουν την απόσταση που χώριζε την Ήπειρο από τα άλλα κράτη της πατρίδας μας.

Αξίζει, λοιπόν, να επισκεφθούμε το αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων και το Λαογραφικό «Κώστας Φρόντζος» με τα πλούσια εκθέματα και μάλιστα τώρα που εμπλουτίστηκαν με την Έκθεση του Πύρρου, η οποία θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου.

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ