Η Ελλαδική Εκκλησία στον αγώνα για τα δικαιώματα των Βορειοηπειρωτών

Του ΒΑΣΙΛΗ Μ. ΒΑΚΑΛΗ

*  Ο Φεβρουάριος μήνας περιλαμβάνει στο ιστορικό επετειολόγιό του τα γεγονότα της έναρξης  του Αυτονομιακού αγώνα των Βορειοηπειρωτών [εφεξής Β/Η] που τερματίστηκε τον Μάϊο του 1914. Ήδη συμπληρώθηκε  ένας αιώνας από τότε. Και είναι γνωστό ότι οι Β/Η αναγκάστηκαν με βίαιο και επονείδιστο τρόπο να αποκοπούν - γνήσιο τμήμα αυτοί του Ελληνισμού - από τον εθνικό κορμό και  να ζήσουν ενσωματωμένοι αναγκαστικώς, ετσιθελικώς και βιαίως ως πολίτες του… αλβανικού (!) κράτους  για χάρη  των πολιτικών, οικονομικών και γεωστρατηγικών συμφερόντων άλλων γειτονικών λαών. 

Κι ενώ άλλοι λαοί απέκτησαν την ελευθερία τους και την εθνική τους αποκατάσταση, εκείνοι όχι μόνο στερήθηκαν τα αγαθά αυτά, αλλά στον αιώνα που ακολούθησε είδαν τρεις φορές τα όνειρά τους για ελεύθερη ζωή σε δημοκρατική κοινωνία με ατομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα να διαψεύδονται τραγικά.  Γνώρισαν απηνείς διωγμούς και πρωτάκουστα βάσανα. Η ζωή τους μετεβλήθη σε κόλαση. Έπρεπε να πληρώσουν και μάλιστα με αίμα (!) μόνο και μόνο γιατί ήθελαν να ζήσουν ως Έλληνες και Χριστιανοί. 

Ιδιαίτερα επώδυνη για τους Β/Η  υπήρξε η περίοδος κατά την οποία το γειτονικό κράτος κυβερνήθηκε από τους σταλινοφασίστες. Ωχριούν οι διωγμοί του Νέρωνα και του Διοκλητιανού μπροστά στους διωγμούς του Χότζα και του Αλία, οι οποίοι με σατανική μανία είχαν βαλθεί να εξαφανίσουν τους Β/Η.

Τη μακρόχρονη δοκιμασία τους οι Β/Η τη βίωσαν μόνοι τους. Ελάχιστοι εξ όσων είχαν την ηθική, πολιτική και κυρίως εθνική υποχρέωση, ελλαδίτες πολιτικοί έδειξαν διάθεση να τους συμπαρασταθούν. Αντίθετα, μάλιστα, άλλοι από αυτούς  θαύμαζαν τις - άκουσον, άκουσον - κατακτήσεις του σταλινοφασισμού, άλλοι δήλωναν αδιάντροπα πως δεν υπάρχει  Β. Ήπειρος και άλλοι καταργούσαν άνευ όρων και με απλοχεριά ανοήτου χουβαρδά το εμπόλεμο μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας, χωρίς έστω και την παραμικρή δέσμευση απ’ το αλβανικό κράτος για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Β/Η. 

Η παράνομη και αντισυνταγματική  «άρση» του εμπολέμου ήταν ολοφάνερο ότι θα λειτουργούσε  - και λειτούργησε - κατά τρόπο χαριστικό και επωφελή μόνο για την Αλβανία και οπωσδήποτε αφανιστικά για τους Β/Η, ενίσχυσε την αρπακτικότητα και τον εθνικισμό των Aλβανών, οι οποίοι καθιέρωσαν ένα ρατσιστικό καθεστώς επιβίωσης για τους Β/Η και δεν εξυπηρέτησε μακροπρόθεσμα την ειρήνη και τη φιλία των δύο λαών, αφού η Αλβανία δεν κυρώνει τη συμφωνία καθορισμού - με βάση το Διεθνές Δίκαιο - των θαλασσίων συνόρων. Στο όνομα μιας επίπλαστης και  κίβδηλης, ως μη ερειδομένης επί του δικαίου και της αρχής της αμοιβαιότητος, φιλειρηνικής πολιτικής δεν κατοχυρώθηκαν τα ελληνικά συμφέροντα και τα δικαιώματα των Β/Η.

Κάποιοι μάλιστα πολιτικοί με αρλουμποειδή και δήθεν διεθνιστική ρητορική έκρυψαν την απροθυμία τους να τους βοηθήσουν πίσω από διακηρύξεις ψευδώνυμης φιλίας λαών, αδιαφόρησαν προκλητικά για κείνους και επετέθησαν συκοφαντικά εναντίον όλων εκείνων των φυσικών και νομικών προσώπων και Σωματείων, που είχαν το κουράγιο, τη δύναμη,  το σθένος και τον ηρωισμό να αγωνίζονται για τα δικαιώματα των Β/Η. Οργάνωσαν γιγαντιαίες επιχειρήσεις συκοφαντίας, λάσπης, διωγμών και ταλαιπωρίας εις βάρος τους. Έσυραν στα δικαστήρια νέους, που αγωνίζονταν  για τα ανθρώπινα δικαιώματα των Β/Η.

Την τιμή της Ελλάδας απέναντι στους Β/Η έσωσε και πάλι η Ελλαδική Εκκλησία, η οποία υπέστη και για το λόγο ότι συμπαραστάθηκε σ’ αυτούς πρωτοφανή κακοποίηση και κακομεταχείρηση. Μόνο η Εκκλησία και μέρος του τύπου ( συμπεριλαμβάνεται, βεβαίως, ο «ΠΡ. ΛΟΓΟΣ») μπορεί να κοιτάξει κατάματα σήμερα τους Β/Η. Μέλη της Εκκλησίας - κληρικοί και λαϊκοί - ήταν αυτοί, που, στο όνομα της Ελευθερίας και της Δημοκρατίας, σήκωσαν φωνή διαμαρτυρίας για όσα υφίσταντο ΔΙΠΛΑ ΜΑΣ ομαίμονες κατά πίστη και γένος αδελφοί μας. 

Αυτοί νεκρανάστησαν στη μνήμη και τη συνείδηση των Ελλήνων το θέμα της Β. Ηπείρου και έθεσαν επί τάπητος την υπόθεση της καταργημένης απ’ τους σταλινοφασίστες Εκκλησίας της. Στον υπέροχο εκείνο αγώνα - ιδιαίτερα στη δεκαετία του ‘80 και ‘90 στην οποία και αναφερόμαστε - συμμετείχαν Ιεράρχες με πολλούς τρόπους. Αντλώντας υλικό εξ ιδίων βιωμάτων και προσωπικής αντιλήψεως  σημειώνονται τα παρακάτω με τη βεβαιότητα ότι παραδίδεται στην ιστορία μια ακόμη σύντομη και λιτή, αλλά λαμπρή σελίδα της προσφοράς της Εκκλησίας προς το Γένος μας.

Πενήντα περίπου Ιεράρχες συμμετείχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στον αγώνα ανάδειξης του δράματος των Β/Η. Μέρος απ’ αυτούς έδωσαν άδεια να οργανωθεί στην επαρχία τους εκδήλωση συμπαράστασης προς εκείνους. Μεταξύ αυτών ο Θηβών Ιερώνυμος (νυν Αρχιεπίσκοπος, δύο φορές), ο Κορίνθου Παντελεήμων, ο Αττικής Δωρόθεος,  ο Λαρίσης Σεραφείμ, ο Θεσσαλιώτιδος Κλεώπας. Άλλοι παρέστησαν και προσωπικώς σε ανάλογες εκδηλώσεις, όπως ο Κοζάνης Διονύσιος,  ο Μεγάρων Βαρθολομαίος, ο Φθιώτιδος Δαμασκηνός, ο Μαντινείας  (ως Ναυπάκτου) Αλέξανδρος, ο Κίτρους Αγαθάγγελλος, ο Άρτης Ιγνάτιος Γ’, ο Ν. Σμύρνης Αγαθάγγελλος, ο Μεσογαίας Αγαθόνικος, ο Τρίκκης Αλέξιος, ο Αργολίδος Ιάκωβος, ο Σερρών Μάξιμος, ο Νεαπόλεως Διονύσιος, ο Σπάρτης Ευστάθιος. Μερικοί εδέχθησαν και επιθέσεις από μερίδα του τοπικού τύπου γιατί “τόλμησαν” τέτοιες εκδηλώσεις, όπως ο Ηλείας Γερμανός, μόνο που εκείνος είναι Ιεράρχης με κότσια και δεν τον άγγιξαν απειλές και δημοσιεύματα.         

Ξεχωριστή κατηγορία απετέλεσαν Ιεράρχες που οργάνωσαν ή  μίλησαν σε εκδηλώσεις ή συμμετείχαν σε μεγάλα συλλαλητήρια στην Αθήνα, όπως ο  Πειραιώς Καλλίνικος. 

Αξιόλογη ήταν η παρέμβαση του Παραμυθίας Τίτου στην εκδήλωση της Ηγουμενίτσας. Μεγαλειώδης όμως η συγκέντρωση στο Αίγιο, η οποία έγινε με ευλογία και συμμετοχή του ευαίσθητου  σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων αγωνιστή Μητροπολίτη Αμβροσίου, κατά την οποία μίλησε και ο ίδιος εμπνευσμένα και συμμετείχε ως επί κεφαλής στο σπουδαίο συλλαλητήριο, που ακολούθησε. Εξ ίσου εμπνευσμένη ήταν και η προσφώνηση του Γυθείου Σωτηρίου στην εκεί εκδήλωση. Ανάλογες και οι επανειλημμένες και πολυάνθρωπες εκδηλώσεις στην Πάτρα με τη συμμετοχή του Μητροπολίτη Νικοδήμου.

Στον αγώνα για δημοκρατία και ανθρώπινα Δικαιώματα των Β/Η  δεν υστέρησαν και  Ιεράρχες γνωστοί για τους κοινωνικούς αγώνες τους και την οσιότητά τους. Αναφέρω τον Κισσάμου Ειρηναίο (Γαλανάκη) και τον ασκητικό και πολυσέβαστο Κυδωνίας (νυν Αρχιεπίσκοπο) Κρήτης Ειρηναίο (Αθανασιάδη), οι οποίοι στήριξαν και παρέστησαν οι ίδιοι στη σχετική εκδήλωση στα Χανιά. 

Χειμαρρώδης και πειστικός, με ιδιαίτερη συμβολή στον αγώνα ήταν και ο Δημητριάδος (μετέπειτα Αθηνών) Χριστόδουλος. Δυο φορές οργάνωσε εκδήλωση στον Βόλο και μίλησε και ο ίδιος επιτυχημένα και πραγματοποίησε συλλαλητήριο επί κεφαλής του οποίου ήταν ό ίδιος, δίνοντας και τα συνθήματα με τον τηλεβόα! Η πρώτη φορά ήταν την πρώτη Κυριακή μετά τη δημοσίευση του αντικανονικού ‘Νόμου Τρίτση’, βάσει του οποίου μητροπολίτης που είναι «θορυβοποιός» τίθεται στη διάθεση της Ι. Συνόδου άνευ άλλης  διαδικασίας! Βοήθεια προσέφεραν τότε και συνεργάτες του, σημερινοί μητροπολίτες Καισαριανής Δανιήλ και Κερκύρας Νεκτάριος. Πρωτοπόρος στην οργάνωση εκδήλωσης ήταν ο Νικαίας Γεώργιος, ο πρύτανης εκείνος των ιεροκηρύκων, που ως Ανθυπολοχαγός είχε πολεμήσει το ’40 στα χώματα της Β. Ηπείρου και είχε ενταφιάσει εκεί συμπολεμιστές του!

Ποικίλη, οικονομική κλπ στήριξη στον αγώνα εκείνο προσέφεραν οι μητροπολίτες Αιτωλίας Θεόκλητος, Ελευθερουπόλεως Αμβρόσιος, Φωκίδος Αθηναγόρας,  Καστορίας Γρηγόριος (Παπουτσόπουλος), Λευκάδος Νικηφόρος, Κερκύρας Πολύκαρπος, Σιδηροκάστρου Ιωάννης, Βελγίου Παντελεήμων, Αμερικής Ιάκωβος, Ιεροσολύμων Διόδωρος, Θεσσαλιώτιδος (ως Πρωτοσύγκελλος) Κύριλλος,  Γουμενίσσης (ως Πρωτοσύγκελλος Αθηνών) Δημήτριος, πρ. Θηβών Νικόδημος, Θεσσαλιώτιδος Κων/νος, Κιλκισίου Αμβρόσιος, Εδέσσης Καλλίνικος, Παραμυθίας Παύλος, Λαρίσης Θεολόγος  & ιδιαιτέρως ο Ύδρας Ιερόθεος. Αξιομνημόνευτη είναι και η δράση του τότε Φοιτητή της Θεολογικής Αθηνών και νυν Επισκόπου Καρπασίας Κύπρου Χριστοφόρου. Και βεβαίως, μοναδικώς εξαιρετική και πολυτρόπως ευεργετική για τον αγώνα ήταν η συμβολή του Φλωρίνης Αυγουστίνου.

Αρκετοί από τους αναφερθέντες Ιεράρχες είχαν και άλλου είδους συμμετοχή στον αγώνα πέραν της οργανώσεως εκδηλώσεων ενημέρωσης και διαφώτισης, ιδιαίτερα μετά την πτώση του καθεστώτος. Κανένα όφελος προσωπικό δεν απεκόμισαν. Μόνο το χρέος τους έκαναν ως Έλληνες Ιεράρχες. Τριάντα  τρεις  από αυτούς είναι ήδη κεκοιμημένοι και εκεί που βρίσκονται κοντά στον θρόνο του Θεού, ενώπιον του Εσφαγμένου Αρνίου σίγουρα χαίρονται για τη μερική ελευθερία και δέονται για την πλήρη αποκατάσταση όλων ανεξαιρέτως των δικαιωμάτων των Β/Η.  

Παρά την προσπάθεια που κατεβλήθη περί του αντιθέτου, δεν αποκλείεται «δι άγνοιαν ή λήθην ή πλήθος ονομάτων» να μη συμπεριελήφθησαν στην παραπάνω καταγραφή και άλλοι Ιεράρχες, που συνέβαλαν στην προβολή της τραγικής θέσης στην οποία είχαν περιέλθει οι Β/Η. Κάποιοι παρελήφθησαν για  ευνοήτους λόγους. Περιοριστήκαμε στους Ιεράρχες, γιατί είναι αδύνατο να αναφέρουμε τις εκατοντάδες των Ηγουμένων, Αρχιμανδριτών, Iερέων κλπ κληρικών και μοναχών, Μονές, Σωματεία, Συλλόγους και τις χιλιάδες απλούς πολίτες και προ παντός τους νέους, οι οποίοι δε συμμετείχαν απλώς σε εκδηλώσεις, αλλά και εμόχθησαν ποικιλοτρόπως για την επιτυχία του αγώνα, μη περιορισθέντες στο μεγαλειώδες έργο της προσευχής εν ώρα Λατρείας. Τον κόπο και τις προσευχές τους γνωρίζει ο Θεός, που ξέρει φυσικά και να ανταποδίδει.

Κατακλείοντας την καταγραφή αυτή αναφέρω δύο μόνο Ιερείς, τον Γ. Φειδόπουλο και τον Δ. Σπυρόπουλο. Ο πρώτος προπηλακίστηκε από την Αστυνομία όταν υπερασπίστηκε φυγάδες που διεκδικούσαν τις οικογένειές τους μπροστά στην Αλβανική Πρεσβεία στο Κολωνάκι. Ο δεύτερος ήταν παρών σε παρά πολλές  εκδηλώσεις. Μια παρουσία που του στοίχιζε και οικονομικά. Με δικά του έξοδα κατασκευάστηκε η Σημαία-Λάβαρο του αγώνα με την εικόνα του Αγίου Κοσμά, την οποία ακολουθούσαν χιλιάδες κόσμου στα συλλαλητήρια και τις εκδηλώσεις. Και ήταν ο πρώτος Ορθόδοξος κληρικός,  που κυκλοφόρησε στα Τίρανα με ράσο μετά την παταγώδη κατάρρευση του καθεστώτος.

***

Η Εκκλησία για μια ακόμη φορά στάθηκε Μάνα στοργική, που πόνεσε και μόχθησε για λησμονημένα αλλά γνήσια παιδιά της Ελλάδας, τους Β/Η, που βρέθηκαν στο μάτι του αθεϊστικού - και όχι μόνο - κυκλώνα του 20ου  αιώνα. Την αξιολόγηση αυτού του στοργικού ενδιαφέροντος θα την κάνει η ιστορία και σίγουρα θα είναι θετική.

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ

Ο αρθρογράφος παραλείπει φυσικά το όνομα του Μητροπολίτη Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης Σεβαστιανού, ίσως γιατί το θεωρεί αυτονόητο όσον αφορά τους αγώνες για το Βορειοηπειρωτικό. Όμως η παράλειψη είναι εξόφθαλμη, αφού γράφει όλους τους Μητροπολίτες που φιλοξένησαν εκδηλώσεις για το εθνικό μας ζήτημα  αλλά όχι και ποιος Μητροπολίτης ήταν ο κεντρικός ομιλητής...