Οι μεγάλοι σταθμοί από τη σκλαβιά ως την απελευθέρωση των Ιωαννίνων

(9 Οκτωβρίου 1430 - 21 Φεβρουαρίου 1913 - Οι διάφοροι σταθμοί)

 Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΕΜΟΣ

• Δύο χρονολογίες με διαφορά 483 χρόνια. Τόσα είναι τα χρόνια της πικρής σκλαβιάς που έζησε η Ήπειρος κάτω από τον τουρκικό ζυγό, σχεδόν πέντε αιώνες. Όμως, κάθε χρόνο που γιορτάζουμε την απελευθέρωση γίνονται γνωστές όλο και περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από το μεγάλο έπος του Μπιζανίου 1913. Ωστόσο, ο πολύς κόσμος δεν γνωρίζει τίποτε για την αρχή της τουρκοκρατίας στα Γιάννινα και την Ήπειρο. Πότε και πώς κατέλαβαν οι Τούρκοι τα Γιάννινα. Πολλές φορές, μάλιστα, ακούγονται παράξενα και αναληθή πράγματα. Όπως, ότι έγινε πόλεμος και μετά από πολιορκία κατέλαβαν οι Τούρκοι τα Γιάννινα. 

Αρχές του 1430 ο σουλτάνος Μουράτ ο Β’ κατέλαβε ύστερα από πολιορκία τη Θεσσαλονίκη, η οποία καταστράφηκε. Μετά από αυτό ο Μουράτ έδωσε εντολή στον στρατηγό του Σινάν να καταλάβει τα Γιάννινα.
Πριν ξεκινήσει εκστρατεία για το σκοπό αυτό, ο Σινάν έστειλε επιστολή – τελεσίγραφο στο Μητροπολίτη Ιωαννίνων και στους προκρίτους και ζητούσε την πόλη και τα κάστρα των Ιωαννίνων. Είναι ο περίφημος «Ορισμός του Σινάν Πασά». 

Ανάμεσα στα άλλα γράφει «…Διά τούτο γράφω και λέγω σας ότι να προσκυνήσετε με το καλόν και μηδέν πλανηθήτε και ακούσετε των Φράγκων τα λόγια ότι τίποτε δεν σας θέλουν ωφελήσει, πλην αν σας χαλάσουν καθώς εχαλάσασιν και τους Θεσσαλονικαίους. Και ένεκεν τούτου ομνέωσάν τον Θεόν του ουρανού και της γης και τον προφήτην Μωάμεθ και εις τα επτά μουσάφια και εις του εκατόν εικοσιτέσσαρες χιλιάδες προφήτες του Θεού και εις την ψυχήν μου και εις την κεφαλήν μου και εις το σπαθί όπου ζώνομαι ότι να μην έχετε κανέναν φόβον, μήτε αιχμαλωτισμόν, μήτε πιασμόν παιδίων, μήτε εκκλησίας να χαλάσωμεν, μήτε μασγίδι να ποιήσωμεν αλλά και οι εκκλησίες σας να σημαίνουν καθώς έχουν συνήθειαν. Ο Μητροπολίτης να έχη την κρίσιν του την ρωμαϊκήν και όλα τα εκκλησιαστικά δικαιώματα. Οι άρχοντες όσοι έχουν τιμάρια, πάλιν να τα έχουσιν τα γονικά τους, τα υποστατικά τους και τα πράγματά τους όλα να τα έχουν χωρίς τινος λόγου και άλλα είτι ζητήματα θέλετε ζητήσει να σας δώσωμεν. Είτε και σταθήτε πεισματικά και δεν προσκυνήσετε με το καλόν να ηξεύρετε ότι ώσπερ εδιαγουματίσαμεν την Θεσσαλονίκην και εχαλάσαμεν τες εκκλησιές και ερημώσαμε και αφανίσαμεν τα πάντα, ούτως θέλομεν χαλάσει και εσάς και τα πράγματά σας και το κρίμα να το γυρέψη ο Θεός απ’ εσάς».

Βλέποντας οι Γιαννιώτες την καταστροφή και τον όλεθρο που κρέμονταν μπροστά στα μάτια τους αποφάσισαν να δεχθούν την αναίμακτη υποταγή. Αντιπροσωπεία της Πόλης πήγε στο Κλειδί της Μακεδονίας. Εκεί υπογράφτηκε η συνθήκη υποταγής στις 9 Οκτωβρίου 1430. Δηλ. 23 χρόνια πριν από την άλωση της Κων/πολης. Η καταστροφή αποφεύχθηκε. Φυσικά, άρχισαν σιγά – σιγά οι Τούρκοι να παραβιάζουν τα προνόμια και να γίνεται συνεχώς μαρτυρική η ζωή των Ηπειρωτών. Το 1611, μετά την ατυχή επαναστατική εξέγερση του Διονυσίου Φιλοσόφου, πολλά από τα προνόμια καταργήθηκαν…

Ο πρώτος Κυβερνήτης του νέου Ελληνικού Κράτους Ιω. Καποδίστριας, με ρηματική διακοίνωσή του στη  έδρα των συζητήσεων στο Λονδίνο στις 30-10-1828, διακήρυξε: «Η έκτασις της Ελλάδος πρέπει να καθοριστεί προς Βορράν διά της γραμής αρχομένης από τας εκβολάς του Βοϊούσα (Αώου) ποταμού», δηλ. βόρεια της Αυλώνας, δηλ. κοντά στο Γενούσο (Σκούμπι) ποταμό της, όπου και τα αναμφισβήτητα γεωγραφικά, ιστορικά και πολιτιστικά όρια της Ηπείρου.
Αλλά, η Αγγλία που επιδίωκε να περιοριστούν τα όρια του Ελληνικού Κράτους μόνον στην Πελοπόννησο και σε μερικά νησιά, ήταν δυνατό να δεχθεί την πρόταση του Καποδίστρια;
Το 1878 έχουμε πολύ σημαντικά γεγονότα στη Βαλκανική. Το 1877 η Ρωσία εκήρυξε τον πόλεμο της Τουρκίας. Τον Ιανουάριο του 1878 ο ρωσικός στρατός έφθασε στον Άγιο Στέφανο, στα πρόθυρα της Κων/πολης. Το Μάρτιο 1878 υπογράφηκε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου με τους όρους που ήθελαν οι Ρώσοι. Η Αγγλία εμεσολάβησε και τον Ιούνιο του 1878 έγινε το Συνέδριο του Βερολίνου που ευνοούσε την Τουρκία. Η Αγγλία έλαβε την αμοιβή της για την βοήθειά της προς την Τουρκία. Η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία, για να την ευχαριστήσει!..

Για την Ελλάδα το Συνέδριο έδινε την δυνατότητα να φθάσουν τα σύνορα μέχρι τον Καλαμά και να ελευθερωθούν από τότε τα Γιάννινα. Όμως, δυστυχώς για την Ελλάδα, πρωθυπουργός της Αγγλίας την ώρα εκείνη ήταν ο πολύ μισέλληνας Ντισραέλι, ο οποίος δεν ήθελε καθόλου την επέκταση των ελληνικών συνόρων… Τα πράγματα οδηγούσαν σε εκμηδένιση την απόφαση που πάρθηκε στο Βερολίνο για την επέκταση των συνόρων της Ελλάδος.
Ευτυχώς, το 1880 τις εκλογές στην Αγγλία τις κέρδισε ο Γλάδστων, που ήταν πραγματικός φιλέλληνας. Επέτυχε να συγκλιθεί στις 4 Ιουνίου 1880 ειδική συνδιάσκεψη στο Βερολίνο, για να καθοριστούν τα σύνορα μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Οι πιέσεις ήταν μεγάλες και από πολλές πλευρές. Παραχωρήθηκε στην Ελλάδα η Θεσσαλία εκτός από την περιοχή Ελασσόνας και στην Ήπειρο η περιοχή Άρτας. Τα Γιάννινα παρέμειναν και πάλι εκτός Ελλάδος… Η απόφαση αυτή εφαρμόστηκε το 1881.

Είχε και ένα καλό η Συνθήκη του Βερολίνου για τους αλύτρωτους ακόμη Έλληνες. Προέβλεπε την ισότητα όλων των κατοίκων της Βαλκανικής ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος. Φυσικά, η Τουρκία ουδέποτε εφάρμοσε όσα ανέφερε η Συνθήκη, αλλά προσπαθούσε πάντα να εξαπατήσει τις εγγυήτριες δυνάμεις.
Επιδίωξε να σβήσει κάθε εθνικό παλμό και να εκριζώσει την ελπίδα της εθνικής αποκατάστασης εφαρμόζοντας πολύ σκληρά μέτρα κατά του ελληνικού πληθυσμού. Βαρύτατη φορολογία, τρομοκράτηση των Ελλήνων με ομαδικές φυλακίσεις. Συμμορίες Αλβανών λήστευαν χωρίς κανένα φόβο την ύπαιθρο. Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα οι νέοι από την Ήπειρο να φεύγουν στο εξωτερικό σε αναζήτηση καλύτερης τύχης.

Έτσι, οι Ηπειρώτες τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα βρέθηκαν σε απελπιστική κατάσταση. Είναι γνωστό ότι το 1897 έγινε ο ατυχής Ελληνοτουρκικός πόλεμος. Ο Ελληνικός στρατός στην Ήπειρο έφθασε μέχρι τα Πέντε Πηγάδια. Ο τουρκικός στρατός από την πρώτη εβδομάδα του πολέμου είχε διαλυθεί και είχε εγκαταλείψει τα Γιάννινα.
Τη στιγμή εκείνη, αν βρισκότανε κάποιος άνθρωπος να ειδοποιήσει το Ελληνικό Στρατηγείο, τα Γιάννινα θα είχαν ελευθερωθεί. Αλλά, με την μεγάλη καταπίεση από τους Τούρκους, όπως είδαμε πιο πάνω είχε καταπέσει το εθνικό φρόνιμα των Ηπειρωτών. Άλλη μια ευκαιρία χάθηκε να ελευθερωθούν τα Γιάννινα…

***

Από το ημερολόγιο του Φιλίππου Δραγούμη: (22 Φεβρουαρίου 1913): «Ξεκινήσαμε από το Χάνι Εμίναγα. Όσο προχωρούσαμε το έδαφος ήταν οργωμένο από τις οβίδες. Ξαφνικά φάνηκε το Αυγό και ο λόφος του Μπιζανίου με τα χαρακώματα. Αριστερά είδα τις ράχες της Αετοράχης και δεξιά της Μανωλιάσας.

Πλήθος αιχμάλωτοι Τούρκοι στέκονταν ή κάθονταν εκεί και κοίταζαν σιωπώντας. Μπήκαμε στα Γιάννινα. Στα παράθυρα, στους δρόμους, στις στέγες, άντρες, γυναίκες, παιδιά γέροντες με μια φωνή μας υποδέχονταν σείωντας τα χέρια, κλαίοντας, ρίχνοντάς μας λουλούδια και μύρια. Χαιρετούσαμε και εμείς με τα πηλήκια στο χέρι. Το ιππικό είχε παραταχθεί στη μεγάλη πλατεία. Το αυτοκίνητο πήγε από τα στραβοδίβολα δρομάκια στο πρώην ελληνικό προξενείο όπου θα εγκατασταθεί το Στρατηγείο.
Άφησα εκεί τα πράγματά μου και έτρεξα πίσω στην πλατεία. Ήταν παραταγμένο εκεί το ιππικό και συγκρατούσε το πλήθος να μη πλημμυρίσει την πλατεία και τους δρόμους. Όλα τα σπίτια, ο Πύργος του ωρολογίου, τα τούρκικα νεκροταφεία ήταν γεμάτα κόσμο. Οι περισσότεροι άντρες είναι ξεσκούφωτοι γιατί πέταξαν τα φέσια τους και η πλατεία και οι δρόμοι είναι στρωμένοι από σχισμένα φέσια. Μερικοί ήβραν πρόχειρα καπέλα και φόρεσαν.Είδα γέρους με ψάθινα παιδιακίστικα καπέλα και ένα χοντρό φουστανελά με ημίψηλο σκληρό. Ο κόσμος περιμένει με ασυγκράτητη ανυπομονησία, από το μέρος του δρόμου που τον έχουν στολίσει με γαλαζόασπρες αψίδες και μύρτα και δάφνες.

Οι ξένοι Πρόξενοι, με μεγάλη στολή και συνοδεμένοι από καβάσιδες (ακολούθους), τρέχουν με το αμάξι να υποδεχτούν τον Διάδοχο έξω από την πολιτεία. «Έρχεται, έρχεται!». Ακούγεται βοή και ζητωκραυγές που όλο και πλησιάζει. Τέλος, φωτισμένος από πίσω από τον μεσημεριάτικον ήλιο, φαίνεται ο Διάδοχος καβαλάρης. Ξεσπά το πλήθος σε άγριες ζητωκραυγές και σε κλάματα. Ο Διάδοχος συγκινημένος χαιρετά. Τον ακολουθεί ο Υψηλάντης με το σήμα του Στρατηγείου και έπειτα είναι οι πρίγκιπες και το επιτελείο όλο καβάλα, ο Κώστας ο Μάνος καβάλα σε μαύρο αλογάκι κι έπειτα ακολουθεί ο ουλαμός και στρατός, πεζικό και ευζωνικό…».
Η άγρια και μεγάλη νύχτα που κράτησε 483 χρόνια έφυγε. Από τις κορυφές του Δρίσκου πρόβαλε νέος ήλιος! 

Ήταν ο ΗΛΙΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ…

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ