Η Ελληνική Παιδεία στο Αλύκο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας

Ο Βασίλης Ιωάννου, τέως έπαρχος του Αλύκου, ξεφυλλίζοντας διάφορα υλικά, ομολογίες, δεδομένα και διάφορες στατιστικές, προετοίμασε ένα σύγγραμμα για την παιδεία στο Αλύκο στο διάβα των αιώνων. Μια πολύ καλή πρωτοβουλία, για να μάθουν και οι νέοι τις ρίζες μας, την κουλτούρα, την παιδεία και τα Ελληνικά Γράμματά μας.

Δημοσιεύουμε το πρώτο μέρος του συγγράμματος που αναφέρεται στην παιδεία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας:

Από την παράδοσή μας είναι γνωστό ότι τα χωριά του Βούρκου, όπου συμπεριλαμβάνεται και το χωριό  Αλύκο, κατά τον τουρκικό ζυγό υπέστησαν τους πιο άγριους διωγμούς. Η οικονομική εξαθλίωση συνοδεύτηκε και με τον ξεριζωμό του πληθυσμού από τις εστίες του.

Στους δύο πρώτους αιώνες, μετά την τουρκική επικράτηση, δεν γίνεται λόγος ούτε για συγκροτημένο χωριό Αλύκο, πόσο μάλλον για  ύπαρξη σχολείου και ελληνικής παιδείας. Στα δίσεκτα χρόνια της Οθωμανικής σκλαβιάς και τυραννίας  κατεδαφίστηκαν τα πάντα που σχετίζονταν με την εθνική ταυτότητα, την παιδεία και τον πολιτισμό.

Ο γνωστός φιλόλογος, λυκειάρχης, συγγραφέας και ερευνητής της παιδείας στη Βόρειο Ήπειρο, Νίκος Υφαντής, στο βιβλίο του «Ελληνική παιδεία» γράφει: «Είναι γνωστός ο απηνής διωγμός της παιδείας στην περίοδο που “όλα τα ’σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκων’ η σκλαβιά”».

Γνωστή είναι επίσης η τουρκική βαρβαρότητα με απώτερο στόχο τον εξισλαμισμό των Ελλήνων και την αλλοίωση της εθνικής τους συνείδησης, και προσθέτει ο κ. Υφαντής: «Οι ιερείς και οι μοναχοί της δουλομένης πατρίδας, μπόρεσαν να κρατήσουν  την σπίθα της μάθησης με την οργάνωση των κρυφών σχολείων και την διδασκαλία σ’ αυτά  στοιχειωδών γραμμάτων-ίσα για να μείνει το καντήλι αναμμένο και να μη χαθούν τα πάντα κάτω από το βάρος των συνεχών τουρκικών πιέσεων»

Αν και μέχρι σήμερα δεν έχουμε εντοπίσει κάποια γραπτή μαρτυρία ή ομολογία που ν’ αποδεικνύει την παλαιότερη ύπαρξη και λειτουργία σχολείου στο Αλύκο, είναι, όμως,  βέβαιο ότι τα ολίγα γράμματα, τα απαραίτητα, τα μάθαιναν ολίγοι, διαλεκτοί, από ιερείς και αναγνώστες, γιατί αυτό ήταν εφικτό. Η παράδοση μας λέει ότι επίλεκτα παιδιά από το Αλύκο μάθαιναν γραφή, ανάγνωση και ψαλμωδίες στην εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας στην Τρέμουλη, που ήταν χτισμένη στους πρόποδες  της ομώνυμης ράχης της Τρέμουλης, σύνορο με τα χωράφια «Βαρβάρες». 

Η σημερινή εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, ξανακτίστηκε το 1877  πάνω στα θεμέλια της προηγούμενης που είχε καταρρεύσει από το βάρος των χρόνων στην κορυφή της ράχης της Τρέμουλης. Ερευνώντας τα ερείπια της παλιάς εκκλησίας και το χρόνο που μεταφέρθηκε από τους πρόποδες στην κορυφή της ράχης, συμπεραίνουμε ότι η παλαιά εκκλησία είναι χτισμένη στα τέλη του 17^ου ή στις αρχές του 18^ου αιώνα. Νοτιότερα της εκκλησίας της Αγίας Βαρβάρας, μεταξύ συνόρων των χωριών Αλύκου, Τρέμουλης και Ραχούλας, βρίσκονται τα ευρήματα του Ναού του Αγίου Στεφάνου. Νοτιοδυτικά του Αλύκου, τον τελευταίο καιρό, χτίστηκε η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής πάνω στα θεμέλια της κατεδαφισμένης παλιάς μονής.

Από γενιά σε γενιά πληροφορούμαστε  ότι οι Ναοί του Αγίου Στεφάνου και Αγίας Παρασκευής, ήταν ερειπωμένοι νωρίτερα από την εγκαινίαση της εκκλησίας της Άγιας Βαρβάρας στην Τρέμουλη, στο κρυφό σχολείο της οποίας παιδιά από το Αλύκο και των γύρω χωριών μάθαιναν γράμματα.

Από μαρτυρίες και αποδείξεις μαθαίνουμε ότι το Αλύκο είχε πάντα  ιερείς και ψάλτες (αναγνώστες) από το χωριό του όπως τους ιερείς:  Παπα-Κώστα ή Κώνστα από την οικογένεια «Στούκα», μία από τις πρώτες οικογένειες που κατοίκισαν στο Αλύκο,  παπα-Δημήτρη κι αυτός από την οικογένεια «Στούκα», παπα-Γιώρη και   παπα-Ζήση από την Τρέμουλη. Τον αναγνώστη Δήμο Γκιώκα και το  γιο του Σπύρο, το γιο του Σπύρου τον Χρήστο, τον γιο του Χρήστου τον Ευάγγελο, όλοι τους ψάλτες και οικονόμοι της εκκλησίας της Αγίας Βαρβάρας.

Φημολογείται ότι στο πέρασμά του από το Αλύκο ο Άγιος Κοσμάς συμβούλεψε: «Περισσότερα παιδιά να μάθουν γράμματα».

Όλα όσα αναφέραμε πιο πάνω αποδεικνύουν ότι γράμματα μάθαιναν στο Αλύκο από τον καιρό  των περιοδειών του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος με την ιστορική συνεισφορά και μαρτυρική θυσία του, έφερε την άνοιξη και την ανάσταση της Ελληνικής παιδείας στο χώρο μας.

Βασίλης Ιωάννου

Τέως έπαρχος Αλύκου

(η φώτο είναι από την είσοδο της εκκλησίας)

sfeva.gr